آموزش بورس

برای سرمایه‌گذاری در بورس و فعالیت در این بازار، یادگیری مهارت‌های بورسی و تکنیک‌های معامله‌گری اهمیت زیادی دارد. از طرفی آشنایی با مفاهیم و شناخت اصطلاحات کاربردی بازار می‌تواند شما را در درک بهتر ساز و کار دنیای بورس یاری دهد. در این مطلب 4 موضوع مهم: «تغییر کارگزار ناظر چیست»، «کال مارجین در بورس چیست»، «نسبت p/e چیست» و «اوراق مشتقه چیست» را با هم بررسی می‌کنیم.

کارگزار ناظر

یکی از ویژگی‌های بازار بورس، امکان انجام معاملات به صورت هم‌زمان با چند کارگزاری است. در واقع شما می‌توانید با یک کد بورسی، از چند کارگزار مختلف کد معاملاتی دریافت کنید و به خرید وفروش سهام بپردازید. حال چند سوال در این زمینه مطرح می‌شود: دلیل انتخاب چند کارگزاری چیست؟ کارگزار ناظر چه مفهومی دارد؟ و تغییر کارگزار ناظر چیست؟

دلیل انتخاب چند کارگزاری چیست؟

برای بررسی دلیل انتخاب چند کارگزاری، ابتدا لازم است چند نکته را مد نظر قرار دهیم. وقتی شما معامله‌ای انجام می‌دهید (مثلا خرید یک سهم)، آن سهم به کد بورسی‌تان تعلق می‌گیرد. پس اگر در خرید سهمی محدودیت تعداد (مثلا 200 سهم) وجود داشته باشد، شما نمی‌توانید یک بار با کارگزار «الف» 200 سهم بخرید و بار دیگر هم با کارگزار «ب» 200 سهم دیگر تهیه کنید. زمانی که محدودیتی در خرید و فروش اعلام شود، آن محدودیت مربوط به کد بورسی است و تغییر کارگزار، محدودیت را لغو نمی‌کند. با این حساب دلیل انتخاب چند کارگزاری چیست؟

گاهی ممکن است به دلایلی مانند اختلال در سیستم‌ها، کندی سامانه معاملاتی و... شما نتوانید خرید و فروش سهم را با یک کارگزار انجام دهید. در این شرایط داشتن کد معاملاتی از چندین کارگزار مختلف به کمکتان می‌آید و می‌توانید خرید یا فروش سهام را از طریق سامانه معاملاتی کارگزار دیگر انجام دهید. البته در این زمان باید مفهوم کارگزار ناظر را هم مدنظر قرار دهید.

کارگزار ناظر چه مفهومی دارد؟

برای انجام معاملات با چند کارگزار مختلف، باید بدانید که کارگزار ناظر چه مفهومی دارد؟ وقتی خرید 100 عدد سهم از یک نماد در سامانه معاملاتی کارگزار «الف» انجام شود. این کارگزار، کارگزار ناظر 100 عدد سهم مذکور است.

حال شما 200 عدد دیگر از سهام همان نماد را از طریق کارگزار «ب» خریداری می‌کنید. پس کارگزار ناظر این 200 عدد، کارگزار «ب» است. در واقع 300 عدد از سهام یک نماد خاص به کد بورسی شما تعلق دارد، اما 100 عدد آن یک کارگزار ناظر دارد و 200 عدد آن هم کارگزار ناظر دیگری دارد.

حال به سراغ فروش همان سهام می‌رویم. آیا می‌توان 300 عدد سهم را یکجا فروخت؟ پاسخ منفی است. سهام تنها می‌تواند توسط کارگزار ناظر به فروش برسد. در مثال قبل ما باید 100 عدد سهم را از طریق سامانه معاملاتی کارگزار «الف» و 200 عدد دیگر را از طریق سامانه معاملاتی کارگزار «ب» بفروشیم.

برای فروش همه 300 سهم در یک مرحله، تنها راه ممکن «تغییر کارگزار ناظر» است.

تغییر کارگزار ناظر چیست؟

احتمالا اکنون می‌توانید حدس بزنید که تغییر کارگزار ناظر چیست؟ در مثال قبل اگر بخواهیم همه 300 سهم را هم‌زمان بفروشیم، وارد سامانه معاملاتی کارگزار مقصد (مثلا کارگزار «ب») می‌شویم، نماد مد نظر را در سبد سهام خود انتخاب و سپس روی گزینه «تغییر کارگزار ناظر» کلیک می‌کنیم. پس از دو روز کاری، همه سهام این نماد در سامانه معاملاتی کارگزار «ب» قابل فروش است. دقت داشته باشد که این عملیات باید در سامانه معاملاتی کارگزار مقصد یا کارگزاری که می‌خواهیم فروش را از طریق وی انجام دهیم، صورت بگیرد.

کال مارجین

هر فردی که در بازار آتی کالا به معامله می‌پردازد، باید با سه وضعیت «نرمال» «ات ریسک» و «کال مارجین» آشنا باشد، بتواند حساب معاملاتی خود را مدیریت کند و بسته به هر کدام از این وضعیت‌ها تصمیم صحیح بگیرد. در این بین وضعیت کال مارجین از اهمیت بیشتری برخوردار است و در صورت عدم تشخیص، زیان قابل توجهی را برای معامله‌گر در پی دارد. بنابراین در ادامه به بررسی سه عنوان «انواع وضعیت حساب معاملاتی در بازار آتی»، «کال مارجین در بورس چیست؟» و «چگونه از وضعیت کال مارجین خارج شویم» می‌پردازیم.

انواع وضعیت حساب معاملاتی در بازار آتی چیست؟

برای اینکه بدانیم انواع وضعیت حساب معاملاتی در بازار آتی چیست، باید ابتدا بررسی مختصری بر شرایط انجام معاملات در این بازار داشته باشیم. معامله‌گران بازار آتی قبل از اخذ موقعیت خرید یا فروش، مبلغی را در حساب عملیاتی خود واریز می‌کنند. این وجه بعد از اخذ موقعیت خرید یا فروش به عنوان «وجه تضمین» از طرف بورس بلوک می‌شود. با آغاز جلسه معاملاتی، حساب عملیاتی فرد (با توجه به قیمت تسویه) هر 30 دقیقه یک بار به‌روزرسانی می‌شود. در نهایت حساب عملیاتی در یکی از سه وضعیت «نرمال» «ات ریسک» و «کال مارجین» قرار می‌گیرد.

انواع وضعیت حساب معاملاتی در بازار آتی:

• وضعیت نرمال: اگر بعد از تسویه حساب، سودی برای معامله‌گر شناسایی شود و موجودی حساب عملیاتی او بیشتر یا برابر وجه تضمین اولیه باشد، وضعیت نرمال است.
• وضعیت ات ریسک: اگر بعد از تسویه حساب، زیان برای معامله‌گر شناسایی شود و این زیان، کاهش موجودی حساب عملیاتی را تا حداکثر 30 درصد (نسبت به وجه تضمین اولیه) در پی داشته باشد، وضعیت ات ریسک است.
• وضعیت کال مارجین: اگر بعد از تسویه حساب، زیان برای معامله‌گر شناسایی شود و کاهش موجودی حساب عملیاتی را به اندازه 70 درصد یا بیشتر (نسبت به وجه تضمین اولیه) در پی داشته باشد، وضعیت کال مارجین است.

کال مارجین در بورس چیست؟

با توجه به توضیحات قبل، اکنون باید متوجه شده باشد که کال مارجین در بورس چیست. در واقع کال مارجین نشان‌ می‌دهد که حساب معاملاتی فرد به اندازه کافی شارژ نشده است و احتمالا معامله‌گر شناخت کافی نسبت به بازار آتی ندارد. معامله‌گران بازار آتی با در نظر گرفتن کالای مورد نظر و شرایط بازار، حساب معاملاتی خود را شارژ و سپس اقدام به اخذ موقعیت خرید یا فروش می‌کنند.

بنابراین زمانی که پس از تسویه، موجودی حساب عملیاتی کمتر از ۷۰ درصد وجه تضمین اولیه شود و کال مارجین در بورس رخ دهد، پیش‌بینی‌ها محاسبات معامله‌گر چندان قابل استناد نبوده است.

چگونه از کال مارجین خارج شویم؟

حال تصور کنید که این وضعیت رخ داده است، پس ما باید بدانیم که چگونه از کال مارجین خارج شویم؟ سه روش برای خروج از وضعیت کال مارجین وجود دارد:

• معامله‌گر در مهلتی که توسط کارگزاری تعیین می‌شود، حساب معاملاتی خود را شارژ می‌کند.
• اگر حساب معاملاتی در مهلت معین شارژ نشود، کارگزاری شروع به بستن موقعیت‌های باز وی می‌کند و این روند تا زمان خروج حساب از وضعیت کال مارجین ادامه می‌دهد.
• اگر معامله‌گر حساب خود را شارژ نکند و کارگزار هم موفق به بستن موقعیت‌های باز نشود:
• کارگزار با قیمت سرخط تابلو ثبت سفارش می‌کند تا موقیعت‌های باز را ببندد.
• چنانچه بازار با صف موجه باشد و سفارش فروش ثبت نشود، بعد از جلسه معاملاتی و در بازار جبرانی موقعیت‌های باز وی بسته خواهد شد.

نسبت p/e

معامله‌گران بازار بورس برای تشخیص سهام سودده و سرمایه‌گذاری در آن، معیارهای مختلفی را مدنظر قرار می‌دهند و در نهایت با تجمیع نتایج در رابطه با ورود به سهم تصمیم می‌گیرند. یکی از این معیارها نسبت p/e نام دارد که می‌تواند به صورت مجزا برای یک نماد، یک صنعت یا کل بازار بورس محاسبه شود. در ادامه به دو موضوع «نسبت p/e چیست» و «نسبت p/e چه کاربردی دارد؟» می‌پردازیم.

نسبت p/e چیست؟

نسبت p/e چیست؟ برای اینکه بدانیم نسبت p/e چیست، در ابتدا باید با مفهوم دو حرف p و e آشنا شویم. P مخفف کلمه Price (قیمت) و E مخفف عبارت Earnings per Share (درآند هر سهم) است. بنابراین نسبت p/e یعنی نسبت قیمت بر درآمد؛ دقت کنید که منظور از «درآمد»، درآمد یک سال شرکت با کسر مالیات است.

نسبت p/e چه کاربردی دارد؟

تصور کنید که پس از محاسبه، نسبت p/e برابر عدد 6 شد. حال ما چطور می‌توانیم از این عدد استفاده کنیم؟ به عبارتی نسبت p/e چه کاربردی دارد؟ نسبت p/e مشخص می‌کند که ما به ازای هر 1 تومان سود (از یک سهم خاص)، چند تومان باید سرمایه‌گذاری کنیم. پس وقتی نسبت p/e برابر 6 باشد، ما برای کسب 1 تومان سود از سهم، باید 6 تومان در آن سرمایه‌گذاری کنیم. در نهایت با بررسی ارزش بازاری سهم متوجه می‌شویم که این سرمایه‌گذاری ارزشمند است یا باید از آن صرف نظر کرد.

اوراق مشتقه

اوراق مشتقه یا Derivatives یکی از انواع اوراق بهادار است که در بازارهای اقتصادی (در سطح جهان) مورد استفاده قرار می‌گیرد. استفاده از اوراق مشتقه در ایران با توجه به قوانین فقهی دارای محدویت‌هایی است و تنها تحت شرایط خاصی می‌توان از ابزار مشتقه بهره برد. در ادامه دو موضوع «اوراق مشتقه چیست؟» و «انواع اوراق مشتقه کدامند؟» را بررسی می‌کنیم.

اوراق مشتقه چیست؟

احتمالا با خواندن بخش قبلی این سوال برایتان پیش آمده است که اوراق مشتقه چیست و چرا با قوانین اسلامی مغایرت دارد؟ اوراق مشتقه در واقع قراردادی است که ارزش آن از یک یا چند دارایی متفاوت مشتق می‌شود. اوراق مشتقه در بازارهای جهانی به عنوان ابزاری برای کنترل ریسک معاملات شناسایی می‌شود و در ایران به دلیل شفاف نبودن قیمت و احتمال ربوی بودن، تنها در شرایط خاصی قابل استفاده است.

انواع اوراق مشتقه کدامند؟

اوراق مشتقه شامل 4 نوع: قراردادهای آتی، قراردادهای اختیار معامله، پیمان‌های آتی و قراردادهای معاوضه می‌شود. اما در ایران تنها دو نوع قراردادهای آتی و قراردادهای اختیار معامله فعال هستند. در اوراق مشقته قراردادهای آتی، دو طرف معامله متعهد می‌شوند که یک کالا مشخص را با قیمت از قبل تعیین شده و در زمان معهود مبادله کنند.

در اوراق مشتقه قرارداد اختیار معامله، یکی از طرفین حق خرید یا فروش کالایی را از طرف مقابل خریداری می‌کند و طرف دیگر پس از فروش، اختیاری نسبت به آن کالا ندارد. البته قرارداد اختیار معامله از چند نوع مختلف تشکیل می‌شود که که در قراردهای هر کدام شروط و حقوق طرفیت قید شده است و طرفین نمی‌توانند بدون هماهنگی یکدیگر اقدام به خرید یا فروش کنند.

سخن آخر

در این مطلب به 4 موضوع مهم در سرمایه‌گذاری یعنی «کارگزار ناظر»، «کال مارجین»، «نسبت p/e» و «اوراق مشتقه» پرداخته شد. این مفاهیم کاربرد زیادی در بازار بورس دارند و معامله‌گران با شناخت و درک آنها می‌توانند عملکرد بهتری در این بازار داشته باشند. (برای مطالعه بیشتر می‌توانید مقاله آموزش سایت tsetmc را نیز مطالعه نمایید.)